Türkiye, hızla yaşlanan nüfusuyla birlikte yeni bir sağlık sorununun eşiğine gelmiş durumda: Polifarmasi. Bu durum, yaşlı bireylerin aynı anda beş veya daha fazla ilaç kullanması anlamına geliyor.
Görünürde zararsız görünen bu durum, aslında yaşlı insanların yaşam kalitesini olumsuz etkileyebilir ve hatta hayati tehlikeler doğurabilir. Yapılan araştırmalara göre, yaşlı bireylerin sadece bir ilaç kullanım oranı yüzde 87 iken, beş veya daha fazla ilaç kullananların oranı yüzde 36’ya kadar çıkıyor.
Üstelik söz konusu ilaçlar yalnızca doktor tarafından reçete edilenlerden ibaret değil; çeşitli vitaminler, bitkisel takviyeler ve reçetesiz ilaçlar da bu karmaşayı artırıyor.
Ankara Eğitim ve Araştırma Hastanesi Geriatri Kliniği’nden Uzm. Dr. Sinan Arı, yaşlı bireylerde polifarmasinin neden bu kadar yaygın hale geldiğini, hangi riskler barındırdığını ve bu görünmez krize karşı farkındalık yaratma yöntemlerini Başkent Haber’e detaylı bir şekilde aktardı.
Çok İlaç Kullanımının Temel Nedeni: Kronik Hastalıklar
Dr. Arı, polifarmasinin en temel sebebinin, yaşla birlikte artan kronik hastalıklar olduğunu belirtiyor. Hipertansiyon, diyabet, kalp hastalıkları, KOAH, depresyon ve demans gibi hastalıklar, hemen hemen her biri yeni bir ilaç kullanımını zorunlu kılıyor.
Ancak yaşlanma ile birlikte vücutta bazı değişiklikler de meydana geliyor. Kas kitlesi azalmakta, vücut yağı artmakta ve su oranı düşmektedir. Bu faktörler, ilaçların vücut üzerindeki etkisini de değiştirebiliyor.
“Yağda çözünen ilaçların etki süresi uzarken, suda çözünen ilaçlar toksik seviyelere ulaşabiliyor. Örneğin, diazepam yaşlı bireylerde daha uzun süre etkili olup, daha tehlikeli olabiliyor.”
Uzm. Dr. Sinan Arı / Ankara Eğitim ve Araştırma Hastanesi Geriatri Kliniği
İlaçlar Arasında Sessiz Çatışmalar Var
Dr. Arı, çoklu ilaç kullanımının en sık neden olduğu sorunları şu şekilde sıralıyor:
• Düşmeler ve kırıklar: Tansiyon ilaçları ile sakinleştiricilerin birlikte kullanılması durumu
• Deliryum ve bilinç bulanıklığı: Antikolinerjik ilaçların etkisiyle tetikleniyor
• Hastaneye yatışlar: İlaçların neden olduğu olumsuz reaksiyonlar sıklıkla önlenebilir sebepler arasında yer alıyor
• Kalp ritim bozuklukları (QT uzaması): Özellikle bazı antibiyotik ve antipsikotik kombinasyonlarında görülüyor
• Hipoglisemi, zehirlenme, bilinç kaybı, bayılma: İlaç etkileşimlerinin tehlikeli sonuçları
Polifarmasi, Zihni de Yoruyor
İlaçların yalnızca fiziksel etkileri değil, aynı zamanda nöropsikiyatrik etkileri de bulunmaktadır. Antikolinerjikler, sedatifler, steroidler ve beta blokerler gibi ilaçlar hafızayı ve duygu durumunu olumsuz etkileyebiliyor.
Dr. Arı, polifarmasiyi kontrol altına almak için bazı sorularla bir sistem öneriyor:
1. Bu ilacın hala tıbbi bir gerekçesi var mı?
2. Faydası, zararını aşmakta mı?
3. Klinik durum değişti mi?
4. Gereğinden fazla uzun süre mi kullanılıyor?
5. Daha güvenli bir alternatif mevcut mu?
6. Aynı etkiye sahip ilaçlardan ikisi bir arada mı kullanılıyor?
7. Hasta ilacı gerçekten alıyor mu? – “Reçetede görünse de kullanmıyor olabilir.”
Bazı yaşlı bireyler için ilaçlar güven sembolü haline gelebiliyor. Dr. Arı, iletişimin bu hassas dengeyi gözeterek kurulması gerektiğinin altını çiziyor.
“’Şimdilik dozunu azaltalım, nasıl hissettiğinizi görelim.’ gibi ifadeler çok daha kabul edilebilir.”
Polifarmasi; yalnızca ilaç sayısını değil, aynı zamanda yaşam dengesini ifade etmektedir. Yaşlı bireylerin daha güvenli, daha sade ve huzurlu bir ilaç yolculuğuna çıkabilmeleri için hekimler, eczacılar, aileler ve sağlık sistemi bir arada hareket etmelidir.
Zira bazen bir ilacı azaltmak, bir hayatı daha hafif hale getirmek demektir.
