Uluslararası sivil toplum kuruluşu Global Energy Monitor, Küresel Kömürlü Santral Takipçisi Projesi çerçevesinde bu yıl 10’uncu kez yayımladığı “Yükseliş ve Çöküş” raporunu duyurdu. Rapor, dünya genelindeki neredeyse tüm kömürlü termik santralleri ve bu alandaki planları kapsamaktadır.
Rapor verilerine göre, 2023 yılında dünyada toplam 44 gigavatlık yeni kömür santrali kapasitesi devreye alındı.
Bu rakam, son yirmi yılın en düşük seviyesini temsil ederken, dünya genelinde kömür kullanımındaki azalmayı gösteren önemli bir işaret olarak değerlendirilmektedir. 2023 yılında devreye alınan 44 gigavatlık yeni kömür kapasitesinin yanı sıra, 25,2 gigavatlık kapasiteli kömür santrali kapatıldı. Bu durum, küresel kömür kapasitesinin 2024 yılı itibarıyla yıllık bazda yüzde 1’in altında bir artış göstermesine neden oldu.
Son olarak, devreye alınan 44 gigavatlık yeni kömür kapasitesi, 2004-2024 dönemi boyunca yıllık ortalama 72 gigavatlık kapasitenin yaklaşık 30 gigavat altında kalmıştır.
Avrupa Birliği (AB) ülkelerinde devre dışı bırakılan kömür santrali kapasitesinin dört kat artması, geçen yıl devreye alınan toplam kömür kapasitesindeki artışın sınırlı miktarda kalmasına katkıda bulunmuştur.
AB’de 2023 yılında 2,7 gigavatlık kömür santralleri devre dışı bırakılırken, bu miktarın 2024 yılında 11 gigavata çıkması beklenmektedir. Almanya, kapatılan santral kapasitesi ile 6,7 gigavatla en önde yer alırken, Birleşik Krallık da son kömür santralini kapatmıştır.
ABD’de ise 2023 yılında emekli edilen kömür santrali kapasitesi 4,7 gigavat ile 2015’ten bu yana en düşük seviyeye gerilemiştir. Ülkede kalan kömür kapasitesinin yarısının 2035’e kadar kapatılması planlanmasına rağmen, bazı enerji şirketlerinin bu süreçleri geciktirdiği bildirilmektedir.
– ÇİN İLE HİNDİSTAN, DÜNYADAN AYRIŞIYOR
Dünyada, Çin ve Hindistan dışındaki bölgelerde geliştirilmekte olan kömür kapasitesi, 10’uncu yılını geride bırakarak düşüş eğilimini sürdürmektedir. 2015 yılında 445 gigavat seviyesinde olan geliştirilme aşamasındaki kapasite, 2024’te 80 gigavata ulaşmıştır.
Diğer yandan, Çin 2024 yılında rekor seviyede yeni kömür santralleri inşasına başlamıştır. Eğer bu santrallere kontrol getirilmezse, ülkede 2025’te kömür tüketiminin zirveye ulaşmasının ardından düşüşe geçme taahhüdü riske girebilir.
Hindistan da geçen yıl rekor seviyede yeni kömür santrali önerisinde bulunmuş, hükümeti kömür kullanımını azaltma taahhüdünde bulunmasına rağmen bu planların hayata geçirilmesi için net bir tarih belirlememiştir.
Endonezya ve Malezya’nın kömürden çıkış taahhütleri, Filipinler’in kömür santrali izinlerini durdurma kararı ve Vietnam’daki adil dönüşüm planları gibi faktörler doğrultusunda Güneydoğu Asya’daki yeni kömür projelerinin sayısı giderek azalmaktadır.
Güneydoğu Asya’da 2024 yılı içinde yeni kömür santrali teklifi yapan tek ülke Endonezya olurken, Latin Amerika’da da kömür santrali önerilerinin büyük ölçüde azaldığı gözlemlenmektedir. Brezilya ve Honduras’ta uzun süredir kömür santrali projeleri beklemedeyken, Panama 2026 yılına kadar kömürden tamamen çıkma taahhüdünde bulunmuştur.
Böylece geçen yıl yalnızca 8 ülke yeni kömür santrali önerisinde bulunmuştur. Bu sayı, 2023’te 12 olarak kaydedilmiştir. Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) üyesi 38 ülkede yeni kömür santrali önerileri 2015 yılındaki 142 seviyesinden 5’e düşmüştür.
Global Energy Monitor’ün Küresel Kömür Santrali Takipçisi Proje Yöneticisi Christine Shearer, rapora ilişkin yaptığı değerlendirmede, geçen yıl kaydedilen kömür kapasitesindeki rekor düşüşün temiz enerji dönüşümünün hızla ilerlemesine bağlı olduğunu belirtti. Shearer, özellikle dünyanın en zengin ülkelerinde kömür enerjisinin Paris Anlaşması’na uygun bir biçimde aşamalı olarak kaldırılması için çaba gösterilmesi gerektiğini ifade etti.
– TÜRKİYE, DÜNYADAKİ EĞİLİMLERE AYAK UYDURUYOR
Raporda yer alan verilere göre Türkiye, 2010’dan bugüne kadar 92 gigavatın üzerinde kömür santrali projesini iptal etmiştir. Bu miktar, şu anda işletmede bulunan kömür santrali kapasitesinin neredeyse 5 katına eşdeğerdir.
Türkiye’deki tek yeni santral projesi ise Kahramanmaraş’ta yapılması planlanan Afşin-Elbistan A Termik Santrali’ne eklenmek istenen 688 megavatlık iki ünite olarak öne çıkmaktadır.
Avrupa İklim Eylem Ağı Türkiye İklim ve Enerji Politikaları Sorumlusu Elif Cansu İlhan, Türkiye’nin 2015 yılından bu yana kömürlü termik santral projelerini büyük oranda iptal ederken, yenilenebilir enerji kurulumlarını da hızlandırarak dünyadaki eğilimlere ayak uydurduğunu vurgulamıştır. İlhan, “Raporda da ortaya konduğu gibi, kömür tüm dünyada tedavülden kalkıyor. Türkiye’deki son termik santral projesi olan Afşin Elbistan A Santrali ek ünitelerinin de iptal edilmesi ve adil bir kömürden çıkış planı yapılması durumunda, kömür bölgelerinin yanı sıra Türkiye ekonomisinin güçlenmesi ve yurttaşlara iklime uyumlu iş fırsatları sağlanması mümkün olacaktır.” değerlendirmesinde bulunmuştur.
Fosil Yakıtların Ötesi Kampanyacısı Duygu Kutluay ise Türkiye’de elektrik ihtiyacının tamamının yenilenebilir enerji kaynaklarından karşılandığı bir gelecek için kömür başta olmak üzere fosil yakıtlardan çıkılması gerektiğini ifade etmiştir.
