Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nda (TCMB) Başdanışman Halil İbrahim Aydın, Başdanışman Eren Ocakverdi ve Araştırmacı Velihan Başpınar tarafından kaleme alınan “Para Politikası ve Beklentilerin Çıpalanması” isimli analiz, Merkezin Güncesi adlı blog sayfasında yayınlandı.
Analizde, enflasyon beklentilerinin çıpalanmasının fiyat istikrarının sağlanabilmesi için gerekli bir ön koşul olduğu ifade ediliyor. “Beklentilerin yeterince güvence altına alındığı bir ortamda, enflasyon beklentileri merkez bankalarının belirlediği hedeflere daha yakın olur. Böylece zamanla beklentilerin oynaklığı azalır ve anket katılımcıları arasındaki tahminler birbirine yakınlaşır. TCMB, geleceğe yönelik tahminlerini oluştururken bu unsurları dikkate almakta ve parasal duruşunu bu doğrultuda belirlemektedir. Yazıda, Türkiye’deki piyasa aktörleri, sanayi sektörü ve hanehalkı kesimlerinin enflasyon beklentilerine ilişkin bulgularımızı sunuyoruz” şeklinde bir değerlendirme yer alıyor.
Çıpalama sürecinin ölçülmesi için önce, Piyasa Katılımcıları Anketi’nde (PKA) yer alan 12 aylık enflasyon beklentilerinin TCMB’nin enflasyon tahminlerinden hangi seviyede ayrıştığının hesaplandığı belirtiliyor. Bunun ardından, bu beklentilerin zaman içindeki oynaklığı ile anket katılımcıları arasındaki tahmin farklılıklarının değerlendirildiği ifade ediliyor.
Analizde, “Sonuç olarak, bu farklı verileri bir arada değerlendirebilmek için bileşik bir gösterge oluşturuyoruz. Ayrıca, İktisadi Yönelim Anketi (İYA) ve Tüketici Eğilim Anketi (TEA) verileri kullanılarak firma ve hanehalkı için de ayrı bir bileşik gösterge hesaplıyoruz” deniliyor.
“Yakın dönemde oynaklık ölçütünde bir gerileme gözlemleniyor”
Piyasa katılımcılarının enflasyon beklentilerinin TCMB tahminlerinden ne kadar ayrıştığını gösteren ilk ölçütün, 2023’ün ikinci yarısında sıkı para politikasının devreye girmesiyle birlikte azaldığı ve 2024’ün ikinci yarısından itibaren yatay seyrettiği ifade ediliyor. Analiz, “Fiyatlama davranışlarının bozulduğu yüksek enflasyon dönemlerinde, beklentilerin daha sık güncellendiği görülmektedir. Bu aşamada ikinci çıpalama ölçütü olan beklentilerin zaman içerisindeki oynaklığı, önem kazanıyor. Ancak yüksek enflasyon ortamında oynaklığın düşmesinin tek başına yeterli olmayabileceği unutulmamalıdır” açıklamasına yer veriyor.
Analizde, yakın dönemde oynaklık ölçütünün gerileme eğiliminde olduğu belirtilirken, bir diğer çıpalama ölçütü olan yayılımın, anket katılımcıları arasında tahminlerin ne oranda yakın olduğunu gösterdiği kaydediliyor. Anket katılımcılarının beklentileri arasındaki uzlaşının artmasının, çıpalanmayı destekleyeceği ifade ediliyor. Bu ölçüte göre zamanla yayılımın belirgin şekilde azaldığı ve katılımcıların tahminlerinin birbirine yakınlaştığı gözlemleniyor.
Bahsedilen ölçütlerin, beklentilerin çıpalanmasını farklı açılardan değerlendirmesine rağmen, her birinin tek başına yorumlanmasının yetersiz olabileceği vurgulanıyor.
Bu sebeple, beklentilerin resmi tahminlerden sapması, zaman içindeki oynaklığı ve katılımcılar arasındaki farklılıkları eşit şekilde değerlendirerek bileşik çıpalama göstergesi oluşturulduğu belirtiliyor. “Elde edilen bu bileşik gösterge, 2021’in son çeyreğinden itibaren zayıflayan çıpalamanın sıkı para politikası uygulamaları ile iyileştiğini ortaya koyuyor” ifadesi yer alıyor.
Analizde ayrıca, piyasa katılımcılarıyla kıyaslandığında hanehalkı ve firmaların enflasyon beklentilerinin genellikle daha yüksek, oynak ve geniş varyansa sahip olduğu vurgulanıyor.
Buna karşılık, firma ve hanehalkı kesimlerinin enflasyon beklentilerinin de çıpalanma eğilimi gösterdiği ifade ediliyor. “Bileşik çıpalama göstergesi, her iki kesim için de 2021’in sonundan itibaren bozulma yaşarken, 2023 yaz döneminden itibaren bir toparlanma süreci başlatıyor. 2023’ün ikinci yarısından itibaren uygulanan sıkı para politikası neticesinde, enflasyon beklentilerinin seviyesi ve dağılımında iyileşmeler gözlemlenmektedir. Çıpalama ölçütlerinde görülen bu iyileşmenin ilerleyen dönemlerde devam etmesi, fiyat istikrarının sağlanmasına ve sürdürülmesine katkı sağlayacaktır” ifadeleriyle analiz son buluyor.
