Başkanlığın web sitesinde yayımlanan “Kahramanmaraş ve Hatay Depremleri Yeniden İmar ve Gelişme Raporu”, depremlerin yol açtığı felaketin boyutlarını ve bölgede yürütülen projeleri detaylandırıyor.
Rapora göre, depremler 120 bin kilometrekarelik alanda 14 milyondan fazla insanı etkiledi. Bu felaket sonucu 53 bin 737 kişi yaşamını yitirdi, 107 bin 213 kişi ise yaralandı. Ayrıca, 3,5 milyonun üzerinde kişi bölgeden tahliye edildi.
‘Afet kaynaklı en büyük ekonomik kayıp’
Mevcut veriler, meskenlerin yanı sıra kamu kurumları, tarihi ve kültürel yapılar, okullar, hastaneler ile ticari işletmeleri kapsayan toplam 2 milyon 337 bin 455 binadan 39 bin 466’sının tamamen yıkıldığını ortaya koyuyor. 21 bin 175 bina acil yıkım gerektiren durumda iken, 199 bin 967 bina ağır hasarlı, 43 bin 698 bina orta hasarlı ve 1 milyon 954 bin 378 bina az hasarlı veya hasarsız olarak kaydedildi.
17 Mart 2023’te yayımlanan raporda, bu felaketin Türkiye ekonomisine toplam maliyetinin 103,6 milyar dolar olabileceği belirtiliyor. Bu rakam, milli gelirin yaklaşık yüzde 9’una tekabül ediyor ve ülke tarihinde ‘afet kaynaklı en büyük ekonomik kayıp’ olarak kayıtlara geçmiş durumda.
2,6 trilyon lira kamu harcaması yapıldı
Deprem sonrası kayıplar ve hasarlar, sermaye stoku ve istihdam üzerinden ekonomik faaliyetler üzerinde olumsuz etkilere yol açtı. 2023’te, depremle etkilenen bölgenin toplam Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) içindeki payında düşüş gözlemlenirken, özellikle tarım ve sanayi sektörlerinde gerilemeler yaşandı. Ancak, hizmetler sektöründeki hızlı yeniden yapılanma faaliyetleri, inşaat sektöründeki artışla ön plana çıktı.
Yürürlüğe konulan kapsamlı istihdam koruma önlemleri ve yeniden inşa çalışmalarının ardından istihdam kayıpları büyük ölçüde önlendi. 2023-2024 döneminde kayıp ve zararların telafisi ile afet risklerinin azaltılmasına yönelik toplam 2,6 trilyon lira kamu harcaması gerçekleştirildi.
Öncelik barınma ihtiyacında
Deprem hasarlarının giderilmesi yönünde yoğun çalışmalar sürdürülürken, afetzedelerin barınma ihtiyaçlarının karşılanması öncelikli olarak ele alındı. Kalıcı konutların inşa edilmesine yönelik çalışmalara hız verildi.
Eğitim ve sağlık gibi temel hizmetlerin kesintisiz sağlanabilmesi için gerekli altyapının yeniden inşasında belirgin ilerlemeler kaydedildi. Ayrıca, içme suyu, kanalizasyon, enerji, haberleşme ve ulaşım altyapılarının onarımına ilişkin projeler de yürütülmeye devam ediyor.
Bu çerçevede, kamu bütçesinden ayrılan kaynaklar; devam eden afet konutları ve büyük ölçekli altyapı projelerine yönlendirildi. 391 bin 245 konut hak sahibinden, kura işlemi tamamlanan 201 bin 431’ine konut teslim edildi.
Öğrenim kredileri bursa çevrildi
Eğitim faaliyetlerinin sürdürülebilmesi adına 7 bin 497 derslik inşası için toplam 24,1 milyar lira harcandı. Ayrıca, 63 bin 856 dersliğin bakımına 4,5 milyar lira ayrıldı. Bölgedeki üniversitelerin binalarına yönelik güçlendirme ve yenileme çalışmalarına toplam 2,3 milyar lira harcandı. 2025 Yılı Yatırım Programı’nda, depremde hasar gören yapılar için bu üniversitelere 1,9 milyar lira ödenek tahsis edildi.
Depremde zarar gören 23 bin 105 öğrencinin eğitimdeki aksaklıklarının giderilmesi amacıyla 2023’te öğrenim kredileri bursa dönüştürüldü. 2024’te ise 17 bin 791 öğrenciye burs verilerek toplam 1,4 milyar lira burs ödemesi yapıldı.
Bölgedeki sağlık hizmetleri kapasitesinin artırılması amacıyla, toplam 6 bin 325 yatak ve 140 ünite kapasitesine sahip 13 acil durum hastanesi dahil, 32 ikinci basamak sağlık tesisi projesi ile 294 birinci basamak sağlık tesisi projesi Yatırım Programına alındı.
2025 yılı itibarıyla toplam 13 bin 589 yatak ve 360 ünite kapasiteli ikinci basamak hastane projeleri ile 426 birinci basamak sağlık tesisinin yapım, onarım ve güçlendirme çalışmaları için 35,2 milyar lira kaynak tahsis edildi.
Altyapı çalışmaları sürüyor
İstihdam kaybını önlemek ve iş gücü piyasasını desteklemek amacıyla aktif iş gücü politikalarına öncelik verildi. Toplam 32 bin 920 kişinin işbaşı eğitim programları ve meslek kurslarından faydalanması için 11 ilde 1,7 milyar lira kaynak aktarıldı.
Bölgedeki kültürel varlıklar ve müzelerin onarımı için 2023-2024 yıllarında toplam 5,25 milyar lira harcama yapıldı.
İçme suyu ve kanalizasyon altyapısındaki hasarların giderilmesi amacıyla 81,5 milyar liralık dış finansman, belediyelerin sorumluluğunda hibe olarak sağlandı. DSİ ve İLBANK tarafından yürütülen projelerin toplam yatırım tutarı ise 21,5 milyar lira olarak belirlendi.
Yerel yönetimlere çeşitli ihtiyaçlar için toplam 2,7 milyar lira nakdi yardım yapıldı. Deprem bölgesindeki belediyelerin acil altyapı taleplerinin karşılanması amacıyla toplam proje tutarı 20,3 milyar lira olan projeler yürütülüyor.
Bununla birlikte, enerji altyapısında meydana gelen hasarların onarılması için 2024 sonuna kadar 18,8 milyar lira harcama gerçekleştirildi.
Tarım, ulaştırma ve sanayi projeleri
2024 sonuna kadar, kara yolları ve otoyollardaki hasarın giderilmesi amacıyla 12,7 milyar lira, yeni yerleşim alanları ile sosyal tesislere erişim sağlanması için 15,3 milyar lira ve kent içi yolların onarımı için yaklaşık 7 milyar lira harcandı. Demir yolu hatlarının onarımı için ise 2024 sonuna kadar 18,6 milyar lira yatırım yapılması planlanıyor.
Tarım sektöründe, 2024’te 11 ilde toplam 20,9 milyar lira destek ödemesi gerçekleştirildi. Ayrıca, çiftçilere sertifikalı tohum kullanım desteği yüzde 100 artırılarak ve 2023 ile 2024 yıllarında toplam 2,1 milyar lira destek sağlandı.
Deprem bölgesi, Türkiye için önemli bir üretim ve ihracat merkezi olduğu için, özellikle imalat sanayi açısından iktisadi faaliyetlerin yeniden canlandırılması için çabalar hız kesmeden sürüyor. 2024 sonu itibarıyla KOSGEB ve kalkınma ajansları aracılığıyla toplam 12,7 milyar lira kaynak tahsis edilerek sanayi kesiminin toparlanmasına katkı sağlanacak.
Deprem sonrası toparlanmanın tamamlanabilmesi için uzun vadeli ve yoğun çabaların gerektiği vurgulanan raporda, “İyileştirme çalışmalarında kapsayıcı ve planlı yatırımların gerçekleştirilmesi amacıyla önemli miktarda finansman ve insan kaynağına ihtiyaç duyulmaktadır.” ifadelerine yer verildi. Ayrıca, bölgenin yeniden imarına yönelik çalışmaların önceliklendirilmesi ve afetzedelerin kalıcı konut ihtiyaçlarının karşılanması için gerekli altyapının sağlanmasına yönelik hedeflerin sürdürüleceği belirtildi.
